ابزاری است برای اندازهگیری وزن اجسام.
ترازوهای سنتی معمولاً از دو بخش کاسه مانند به نام کفه و یک عقربه به نام شاهین تشکیل شدهاند.
واژه تراز در فارسی به معنی همسطحبودن است و ترازو یعنی «وسیلهای که با اصل همسطحی» کار
مي كند.
ترازو ، وسیله ای برای سنجش وزن و نیز تعیین مشخصات اجسام در مواردی که به گونه ای به وزن آنها
مرتبط می شود، مانند تعیین وزن مخصوص و تعیین ترکیب وزنی همبسته (آلیاژ)های فلزی .
رایجترین معادل آن در عربی «میزان » است که عموماً برای نامیدن ترازوهای معمولی به کار می رود، اما
نامهای مختلفی برای انواع ترازوها وجود دارد، از جمله قِسطاس،شاهین (نه در معنای عقربة ترازو)،
تَریس ، مِحمَل (ترازوهای ویژة وزن کردن طلا)، حَبّابَه ، قَبّان / قپان
ترازو یکی از قدیمترین ابزارهاست و قدمت ساخت آن ، با استناد به تصاویر بعضی از انواع آن در مقبره
های فراعنه مصر، به حدود پنج هزار سال پیش از میلاد می رسد.
در دوره اسلامی،ترازو علاوه بر وزن کردن اجسام ، کاربردهای دیگری نیز داشته است ، از جمله در اندازه
گیری زمان و تنظیم خودکار دستگاههای مکانیکی.
در مفاهیم انتزاعی تر در ریاضیات،از ترازو برای به دست آوردن نسبتهای مستقیم و معکوس و برای
توضيح مفاهیمی در جبر (حل معادلات درجه اول ) استفاده می شده است.
ساخت ترازو و کار با آن در عالم اسلام در حوزة علم الاوزان و الموازین (یکی از فروع ریاضیات ) بررسی
می شد. گاهی کیمیاگری را نیز علم المیزان ، به معنای علم مقیاسها یا علم اندازه گیریهای دقیق،
می نامیده اند، زیرا در تهیه انواع اکسیرها، انتخاب نسبت درست از اجزای تشکیل دهندة آن موضوع
بسیار مهمی بود.
ساده ترین ترازوها از یک شاهین و دو كفه تشکیل می شود. جسم را برای وزن کردن در یک كفه و
وزنه ها را در كفه دیگر قرار می دهند تا شاهین به حالت تعادل درآید و وزن جسم معلوم گردد. اساس کار
این ترازوها بر قوانین اهرم است.
به مرور زمان انواع ترازو، بر اساس نوع کاربرد آنها ساخته شد، برخی از آنها عبارت اند از: قَپان ، ترازوی
آبی ، و ترازوهای ترکیبی از جمله ترازوی حکمت . این ترازوها بسیار پیچیده تر از انواع معمولی و ساده
ترازوها بودند و كفه های بیشتری داشتند که تعدادشان در پیشرفته ترین آنها به پنج كفه می رسید،وزن
کردن اجسام در ترازوهای معمولی با معلق ماندن كفه ها در هوا صورت می گرفت ، اما در ترازوی آبی،
جسم موردنظر در آب غوطه ور می شد و بر اساس «اصل ارشمیدس »، وزن مخصوص آن به دست
می آمد. در ترازوهای ترکیبی ، وزن کردن هم در آب هم در هوا انجام پذیر بود. قپان نیز، برخلاف ترازوهای
دیگر، فقط یک كفه داشت.
در کشورهای اسلامی ترازوهای گوناگونی ساخته می شد. به گفتة مقدسی ، جغرافیدان سده چهارم
صحت ترازوهای ساخته شده در حرّان زبانزد بود.
گذشته از ساخت انواع ترازوها و قپانها، بحثهای نظری گوناگونی در باره ساخت و کار ترازوها و قپانها به
وجود آمد و دانشمندان در باره ساخت انواع ترازوها و قپانها رساله هایی نوشتند. مهمترین بحث ، توجه
به مفهوم «اجسام مختلط » و سعی در به دست آوردن مقادیر مختلف فلزهای یک همبسته است و
اساس کار نیز اصل تعادل مایعاتِ ارشمیدس است.
اگر چه ترازوها بیشتر برای وزن کردن اجسام به کار می رفتند، کاربردهای دیگری نیز داشتند، از جمله
نوعی ترازو برای اندازه گیری زمان طراحی و ساخته شده بود که میزان الساعات نامیده می شد.
دسته ای از ترازوها نیز برای تنظیم خودکار دستگاههای مکانیکی (اسباب الحیل )، از جمله ظرفهایی که
براساس خواص سیالات عمل می کردند، طراحی و ساخته می شدند. از جملة این ظروف ، می توان از
انواع ساعتهای آبی ، ظروف شربت خوری و تشتهای خون گیری نام برد که در آثار جزری (ص 327ـ331) و
بنوموسی (ص 163ـ169) به آنها اشاره شده است.
در ساخت و استفاده از ترازوها، تقلبهایی نیز می شد. بازوی یکی از انواع ترازوهای تقلبی یک نی
توخالی بود که داخل آن مقداری جیوه می ریختند. با اندکی کج کردن بازو، جیوه به حرکت در می آمد و در
طرف وزنه ها یا مواد داخل كفه قرار می گرفت و به این ترتیب یکی از كفه ها به دلخواه،سنگینتر از مقدار
واقعی اش نشان داده می شد. در ترازوی تقلبی دیگری که زبانه ای آهنی داشت ، وزن کننده با استفاده
از آهنربا به دلخواه زبانه راست یا چپ را پایین می برد ( د. اسلام ، ج 7، ص 198). وجود آیات گوناگون در
قرآن که امر به وزن کردن با ترازوی درست یا «قسطاس مستقیم » (اسراء: 35؛ شعراء: 182) یا رعایت
عدالت در پیمانه و میزان (انعام : 152؛ اعراف : 85؛ هود: 84 ـ 85) می کند، دلیل بر وجود تقلب در وزن
کردن و ترازو در آن روزگار است.